Lichwa to udzielanie nieetycznych pożyczek z uwagi na zawyżone odsetki lub inne opłaty, w wyniku czego następuje nieuczciwe wzbogacenie się pożyczkodawcy. Istotą lichwy jest czerpanie korzyści ze słabszej pozycji finansowej dłużnika. Jak temu zaradzić?
Sąd Najwyższy uwzględnił skargę nadzwyczajną Prokuratora Generalnego od nakazu zapłaty Sądu Rejonowego w Bytomiu z dnia 6 października 2005 roku, wydanego na podstawie umowy pożyczki, w której zastrzeżone zostały „lichwiarskie” odsetki w wysokości 9% za każdy dzień zwłoki w spłacie.\
Okoliczności sprawy
W dniu 11 lipca 2005 roku pozwany zawarł ze spółką świadczącą usługi finansowe, umowę pożyczki opiewającą na kwotę 500,00 złotych. Do podjęcia takiego kroku zmusiła go trudna sytuacja rodzinna i majątkowa. Termin zwrotu pożyczki wynosił 30 dni od daty jej podpisania. W umowie wskazano, że w przypadku nie spłacenia w terminie zobowiązania, wypowiedzenia lub odstąpienia od umowy, od kwoty pożyczki będą naliczane dzienne odsetki w wysokości 9 % od dnia zawarcia umowy.
Orzeczenie sądu i egzekucja komornicza
Nakazem zapłaty w postępowaniu nakazowym z dnia 6 października 2005 roku Sąd Rejonowy w Bytomiu, na skutek pozwu wierzyciela wniesionego w dniu 3 października 2005 roku nakazał pozwanemu zapłatę kwoty 500,00 złotych wraz z umownymi odsetkami. Orzeczenie uprawomocniło się w dniu 13 listopada 2005 roku i z tą datą nadano mu klauzulę wykonalności.
Jak się okazało pozwany o wydanym wobec niego nakazie dowiedział się dopiero od komornika prowadzącego egzekucję. Jak ustalono na dzień 13 kwietnia 2021 roku komornik wyegzekwował od dłużnika kwotę 53.463,74 złotych, czyli ponad 100 krotność pożyczonego kapitału. Co znamienne w tej sprawie do wyegzekwowania pozostało wówczas jeszcze 500,00 złotych tytułem należności głównej oraz 221.996,44 złotych tytułem odsetek.
Skuteczne działania prokuratury
By przeciwdziałać zaistniałej sytuacji, w pierwszej kolejności prokurator złożył do Sądu Rejonowego w Sosnowcu pozew o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego kwestionowanego nakazu zapłaty oraz wniosek o zabezpieczenie tego powództwa poprzez zawieszenie postępowania egzekucyjnego, który sąd uwzględnił.
Jednocześnie Prokurator Generalny wniósł do Sądu Najwyższego skargę nadzwyczajną zarzucając prawomocnemu nakazowi zapłaty naruszenie wynikającego z art. 45 ust 1 i art.76 Konstytucji RP prawa obywatela do sądu, wyrażającego się w prawie do odpowiednio ukształtowanej procedury sądowej, zgodnie z wymogami sprawiedliwości i rzetelności procesu oraz ochrony konsumenta jako strony słabszej strukturalnie w stosunkach prywatnoprawnych z przedsiębiorcą przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi. Ponadto zarzucił również rażące naruszenie prawa materialnego i procesowego.
Brak uwzględnienia konsumenckiego charakteru zobowiązania
Jak podniesiono w skardze, Sąd Rejonowy w Bytomiu stosując przepisy o postępowaniu nakazowym, wydał orzeczenie bez zbadania z urzędu potencjalnie nieuczciwego charakteru zapisów umowy, z której wynikało zobowiązanie. Nie uczynił tego w sytuacji, gdy oprocentowanie pożyczki zostało ustalone na poziomie zabronionym przez prawo i w sposób istotny naruszało równowagę kontraktową na niekorzyść pozwanego. W takim przypadku Sąd był zobligowany do zbadania postanowień umowy i skierowania sprawy do rozpoznania w postępowaniu zwyczajnym. Sąd pominął w sposób nieuprawniony fakt, że pozwany posiadał status konsumenta, a zatem jako słabsza strona umowy podlegał szczególnej ochronie gwarantowanej przez Konstytucję. Sąd powinien był zweryfikować czy dochodzone roszczenie jest zasadne oraz czy nie doszło do naruszenia przepisów chroniących konsumenta przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi. Takie działanie sądu było sprzeczne z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej, a wydane orzeczenie usankcjonowało warunki zawarte w „lichwiarskiej” umowie.
Nieuzasadniona dysproporcja w świadczeniach wzajemnych
Skarżący podkreślił, że dysproporcja pomiędzy kwotą pożyczki w wysokości 500,00 złotych, a wynikającą z nakazu kwotą do zapłaty obejmującą odsetki za zwłokę w spełnieniu świadczenia pieniężnego w wysokości 9 % dziennie tj. 3.285% rocznie, skutkowało tym, że określone w umowie oprocentowanie było w sposób oczywisty sprzeczne z celem i naturą umowy pożyczki, a przede wszystkim z zasadami współżycia społecznego. Celem tym nie może być bowiem nadmierne wzbogacenie po stronie pożyczkodawcy i faktyczne doprowadzenie pożyczkobiorcy do pozbawienia go jakiejkolwiek możliwości spłaty zadłużenia. Umowne zapisy dotyczące odsetek za zwłokę w spełnieniu świadczenia niewątpliwie stanowiły w tym przypadku „lichwę”, a określone w umowie obciążenie pożyczkobiorcy musiało okazać się dla niego rujnujące, zaś pożyczkodawcy miało przysporzyć korzyści nie dających się uzasadnić żadnymi racjami.
Sąd Najwyższy uwzględnił skargę
Sąd Najwyższy w pełni podzielił argumentację Prokuratora Generalnego zawartą w skardze nadzwyczajnej podkreślając, że tego rodzaju następstwa zawarcia umowy w zakresie zastrzeżonego na rzecz pożyczkodawcy wynagrodzenia godzą w porządek prawny i z tych przyczyn muszą być uznane za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, a postanowienia umowy określające rażąco wygórowane odsetki są nieważne w takiej części, w jakiej zasady współżycia społecznego ograniczają zasadę swobody umów wyrażoną w art. 3511k.c.
Sąd Najwyższy podzielił również stanowisko Prokuratora Generalnego w kwestii uznania orzeczenia Sądu Rejonowego w Bytomiu jako naruszającego konstytucyjną zasadę zaufania obywatela do państwa. W ocenie Sądu Najwyższego zaskarżony nakaz zapłaty godzi w bezpieczeństwo prawne pozwanego. Z tej przyczyny jego uchylenie jest konieczne dla zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej.
Sąd Najwyższy podkreślił, że od wydania zaskarżonego nakazu wprawdzie minęło 17 lat, to jednak prawa człowieka i obywatela określone w Konstytucji RP przemawiają za jego uchyleniem i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Bytomiu, bowiem dalsze jego obowiązywanie byłoby podstawą do egzekwowania przez wierzyciela wygórowanych kwot, całkowicie nieproporcjonalnych do wysokości udzielonej pożyczki i skutkowałoby utrzymaniem istnienia długu pozwanego w rozmiarze dotkliwie ingerującym w jego prawa majątkowe.
źródło: www.gov.pl
W zakresie problematyki związanej z wierzytelnościami pieniężnymi zapraszam do zapoznania się z artykułami:
- Postanowienie spadkowe
- Czym jest pętla zadłużenia?
- Czym jest klauzula inflacyjna?
- Niedozwolone postanowienia umowne
- Nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym
- Krajowy Rejestr Zadłużonych – sprawdź swojego kontrahenta
- Sądowe wyjawienie majątku – sposób na niesfornych dłużników?
mec. Marek Szpak
