Kara umowna może być definiowana jako pewnego rodzaju dolegliwość finansowa, której istota sprowadza się do zobowiązania dłużnika w określonych sytuacjach do zapłaty na rzecz wierzyciela określonej sumy pieniędzy. Istotą kary umownej jest naprawienie szkody wynikającej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania.
Zgodnie z art. 3531 Kodeksu cywilnego Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. W konsekwencji strony mogą zastrzec w treści umowy, że naprawa wyrządzonej szkody nastąpi w formie zapłaty uzgodnionej przez nie kwoty. Nie jest jednak dopuszczalne zaniechanie przez jedną ze stron wykonania umowy i zamiennie uiszczenia sumy wskazanej w kontrakcie jako karę umowną. Kara umowna ma bowiem za cel motywować do spełnienia świadczenia, a nie stanowić jego swoisty ekwiwalent. Kolidowałoby to z jej prewencyjno-represyjnym charakterem. Kary umowne stosuje się ponadto jedynie w przypadku zobowiązań niepieniężnych. Opóźnienie w spełnieniu świadczeń pieniężnych skutkuje naliczeniem odsetek za opóźnienie.
Zgodnie z art. 484 § 1 Kodeksu cywilnego W razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody. Żądanie odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary nie jest dopuszczalne, chyba że strony inaczej postanowiły. Wprowadzona do umowy kara umowna może w znacznym stopniu przyczynić się do jej prawidłowego, terminowego i należytego wykonania. W konsekwencji kara umowna pełni rolę stymulującą dłużnika do wykonania zobowiązania. Jednocześnie możliwość dochodzenia kary umownej uzależniona jest od ziszczenia się warunków zawartych w treści umowy, np. niedostarczenie towaru czy niewykonanie remontu w terminie. Nie ma znaczenia, czy szkoda faktycznie została przez wierzyciela poniesiona, a jeśli tak, to w jakiej wartości. To zasadnicza różnica w stosunku do możliwości dochodzenia odszkodowania na zasadach ogólnych, które to ściśle związane jest z powinnością udowodnienia faktu poniesienia szkody i jej dokładnej wysokości przez stronę, która takiego odszkodowania się domaga.
Wysokość kary umownej może być określona kwotowo lub procentowo. Wysokość kary umownej może zależeć od charakteru obowiązków, jakie zostaną przez dłużnika naruszone, a także od zakresu naruszenia (np. rosnące dzienne stawki kary umownej począwszy od dziesiątego dnia opóźnienia), częstotliwości wystąpienia naruszenia zobowiązania przez dłużnika lub zawinienia samego dłużnika. Jednocześnie zgodnie z art. 484 § 2 Kodeksu cywilnego Jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej; to samo dotyczy wypadku, gdy kara umowna jest rażąco wygórowana. W konsekwencji kara umowna może być uznana za rażąco wygórowaną, gdy jest ona równa bądź zbliżona do wysokości wykonanego z opóźnieniem zobowiązania, w związku z którym ją przewidziano. Stwierdzić należy, że kary umowne co do zasady stanowią sprawne narzędzie, które może znacznie przyczynić się do właściwego wykonania stosunku zobowiązaniowego, jednocześnie w sposób kompleksowy zabezpieczając interesy stron.
Po więcej porad z zakresu prawa cywilnego, także w zakresie prawa umów, serdecznie zapraszam pod numerem telefonu 608 499 096 lub adresem mailowym biuro@kancelariaszpak.pl.
r. pr. Marek Szpak
