Zgodnie z ustawą o ochronie praw lokatorów osoby zajmujące lokal bez tytułu prawnego są obowiązane do dnia opróżnienia lokalu co miesiąc uiszczać odszkodowanie. Odszkodowanie to odpowiada wysokości czynszu, jaki właściciel mógłby otrzymać z tytułu najmu lokalu. Czy powyższy obowiązek może obciążać także osoby niepełnoletnie zajmujące lokal?
Stan faktyczny sprawy
Pozwem z lutego 2010 r. Gmina Miejska wystąpiła o zasądzenie solidarnie od pozwanych 9.282,00 zł wraz z odsetkami oraz kosztów procesu. Mimo utraty tytułu prawnego do lokalu oraz obowiązku jego opuszczenia, zajmowali go w okresie maj 2008 r. – październik 2009 r. Powód naliczył im należności odszkodowawcze i z tytułu opłat niezależnych od właściciela. Pozwani mimo wezwań do zapłaty dochodzonej należności nie zapłacili.
W dniu 16 marca 2010 r. Sąd Rejonowy wydał nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym, na mocy którego nakazał pozwanym (w tym czworgu małoletnim), aby w dwa tygodnie od doręczenia nakazu zapłaty solidarnie zapłacili na rzecz powoda kwotę 9.281,41 zł z ustawowymi odsetkami.
Od nakazu zapłaty żaden z pozwanych nie wniósł sprzeciwu. Wobec tego nakaz uprawomocnił się w kwietniu 2010 r. Na wniosek powoda sąd nadał prawomocnemu nakazowi klauzulę wykonalności.
Zarzuty skargi RPO
Nakazowi zapłaty Rzecznik Praw Obywatelskich zarzuca:
- naruszenie zasad oraz wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji, a to konstytucyjnej zasady zaufania do państwa oraz zasady bezpieczeństwa prawnego, wywodzonych z art. 2 Konstytucji RP, oraz chronionego w art. 72 ust. 1 Konstytucji RP dobra dziecka z uwagi na wydanie zaskarżonego nakazu zapłaty wobec pozwanych (…) jako pozwanych solidarnie, który w sposób nieuzasadniony i niesprawiedliwy nakłada na wymienionych pozwanych obowiązek zapłaty należności z tytułu odszkodowania za zajmowanie bez tytułu prawnego lokalu mieszkalnego, mimo że w okresie objętym żądaniem pozwu byli oni osobami małoletnimi i nie mogli ponosić odpowiedzialności za tego rodzaju należności wynikające z zamieszkiwania wraz z rodzicami w tym lokalu;
- naruszenie chronionego w art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji RP prawa do ochrony własności i praw majątkowych pozwanych (…) – z uwagi na wydanie zaskarżonego nakazu zapłaty, który w sposób nieuzasadniony i niesprawiedliwy nakłada na nich obowiązek solidarnej zapłaty należności z tytułu odszkodowania za zajmowanie bez tytułu prawnego mieszkania, mimo że w okresie objętym żądaniem pozwu byli osobami małoletnimi, co prowadzi do naruszenia praw majątkowych wymienionych pozwanych.
Nakazowi zapłaty zarzuca także:
- rażące naruszenie prawa materialnego, tj. art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego w brzmieniu obowiązującym w dacie wydania nakazu zapłaty poprzez jego błędną wykładnię skutkującą przyjęciem, że pozwani (…) reprezentowani przez przedstawicieli ustawowych rodziców, odpowiadają solidarnie wraz z pozostałymi pozwanymi za zapłatę należności z tytułu odszkodowania za zajmowanie bez tytułu prawnego lokalu mieszkalnego, mimo że w okresie objętym żądaniem pozwu byli osobami małoletnimi i nie mogli ponosić odpowiedzialności za tego rodzaju należności.
RPO wnosi o uchylenie zaskarżonego nakazu zapłaty w zaskarżonej części i oddalenie powództwa wobec wymienionych pozwanych lub ewentualnie o uchylenie zaskarżonego nakazu zapłaty w stosunku do nich i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia Sądowi Rejonowemu.
Argumentacja RPO
Małoletnim nie można przypisać woli pozostawania w danym lokalu. Korzystanie przez nich z konkretnego lokalu mieszkalnego nie jest przejawem ich autonomicznej woli, lecz jedynie pochodną korzystania z tego lokalu przez ich rodziców. Realizacja obowiązku posłuszeństwa dziecka względem woli rodzica powoduje, że dziecko w zakresie miejsca zamieszkania jest bezwolne, wola rodziców decyduje o miejscu zamieszkania dziecka. Brak woli zamieszkiwania po stronie małoletniego stanowi dalej, że osoby te nie „zajmują” lokalu mieszkalnego w rozumieniu ustawy 18 ust. 1 u.o.p.l. nie są zatem zobowiązane do zapłaty odszkodowania.
Nie mogą być zatem obciążone odpowiedzialnością za bezumowne korzystanie z lokalu, w którym wraz z rodzicami zaspokajały swoje potrzeby mieszkaniowe. Osoby małoletnie nie zostały zaliczone do kręgu osób obowiązanych do uiszczania należności czynszowych w przypadku współzamieszkiwania z najemcą.
Wydając nakaz zapłaty, Sąd Rejonowy nie miał wątpliwości, że ci pozwani są osobami małoletnimi. Wprawdzie nie zostało sporządzone uzasadnienie nakazu zapłaty, jednak sąd dokonał błędnej wykładni przepisów, zgodnej z dosłownym brzmieniem art. 18 ust. 1 u.o.p.l., który odczytywany literalnie nie wyłącza osób małoletnich z obowiązku zapłaty odszkodowania za bezumowne korzystanie z lokalu.
Naruszenie art. 18 ust. 1 u.o.p.l. poprzez jego błędną wykładnię skutkującą obciążeniem osoby małoletniej obowiązkiem zapłaty odszkodowania za zajmowanie lokalu bez tytułu prawnego ma w ocenie Rzecznika charakter rażący. W konsekwencji pozwani weszli w dorosłość z niesłusznie przypisanym im długiem.
Dokonana przez sąd wykładnia art. 18 ust. 1 i 2 u.o.p.l. nie uwzględnia też ciążącego na sądzie obowiązku dokonywania interpretacji przepisów prawa materialnego zgodnej z normami, zasadami lub wartościami, których poszanowania wymaga Konstytucja RP – w niniejszej sprawie zgodnej z koniecznością poszanowania dobra dziecka (art. 72 ust. 1 Konstytucji RP). Stanowi on, że Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę praw dziecka. Każdy ma prawo żądać od organów władzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją. W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich kluczem do rozpoznania niniejszej sprawy powinna być konstytucyjna wartość, jaką jest dobro dziecka.
Pozwani, jako dzieci, nie mieli wpływu na regulowanie przez rodziców opłat związanych z zajmowanym mieszkaniem – jeżeli w ogóle zdawali sobie sprawę z wysokości zadłużenia, jakie ciążyło na osobach pełnoletnich zajmujących lokal.
Zaskarżony nakaz zapłaty godzi w prawa majątkowe czworga z pozwanych. Objęcie ochroną konstytucyjną wszystkich praw majątkowych wynika z art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji. Przepis ten stwarza konstytucyjną gwarancję ustanowienia procedur i środków prawnych zapewniających ochronę własności i innych praw majątkowych.
Działanie Sądu Rejonowego musi być ocenione jako naruszające gwarantowaną w art. 64 Konstytucji RP ochronę własności i praw majątkowych tych pozwanych.
Zaskarżony nakaz zapłaty stanowi przykład orzeczenia rażąco niesprawiedliwego, łamiącego elementarne standardy demokratycznego państwa prawnego, co przemawia za odstąpieniem w tym wypadku od zasady stabilności prawomocnych orzeczeń sądowych. Nie można bowiem bronić stabilności orzeczenia nakazującego spełnienie świadczenia, bez uzasadnionej podstawy prawnej. Utrzymanie w obrocie prawnym zaskarżonego orzeczenia pogłębi i utrwali u tych pozwanych poczucie krzywdy i niesprawiedliwości będące wynikiem ingerencji w ich prawa majątkowe. Egzekucja zasądzonych należności będzie skutkowała dla pozwanych nieuzasadnioną utratą części majątku.
źródło: www.bip.brpo.gov.pl
W zakresie problematyki związanej z wierzytelnościami pieniężnymi zapraszam do zapoznania się z artykułami:
- Sądowe wyjawienie majątku – sposób na niesfornych dłużników?
- Krajowy Rejestr Zadłużonych – sprawdź swojego kontrahenta
- Dla kogo tzw. wakacje kredytowe? Sejm RP uchwalił ustawę
- Nieuczciwe praktyki rynkowe względem konsumentów
- Nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym
- Zakres czynności komornika sądowego
- „Lichwiarski” charakter umowy
mec. Marek Szpak
