Testament stanowi jednostronną czynność prawną, w której testator osobiście dokonuje rozporządzenia swoim majątkiem na wypadek śmierci. Można stwierdzić, że testament jest dokumentem, w którym spadkodawca umieszcza swoją ostatnią wolę i powołuje do spadku wybrane przez siebie osoby, jednocześnie modyfikując ustawowy krąg dziedziczenia. W jednej ze spraw Sąd Najwyższy uwzględnił skargę nadzwyczajną Prokuratora Generalnego od postanowienia Sądu Rejonowego w Mińsku Mazowieckim, którym stwierdzono nabycie spadku po małżonkach na podstawie ustawy, naruszając ich ostatnią wolę.
Decyzja ws. nieruchomości
Sprawa dotyczy nieruchomości, którą małżeństwo przekazało swojej córce testamentem (tzw. allograficznym) sporządzonym w 1980 roku w obecności Sekretarza Gminy i Miasta Kałuszyn oraz dwóch innych świadków. Poza córką małżeństwo miało jeszcze dwóch synów.
Z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłych w latach 80-tych ub. wieku dziadkach wystąpił w grudniu 2010 r. wnuk – syn córki, która miała odziedziczyć nieruchomość zgodnie z wolą rodziców. W postępowaniu spadkowym brała też udział wnuczka – córka jednego z synów. Trzeci syn nie zajął stanowiska w sprawie.
Postępowanie spadkowe
W toku postępowania spadkowego Sąd Rejonowy w Mińsku Mazowieckim przesłuchał dwójkę świadków sporządzania testamentu. Obie zeznające kobiety potwierdziły autentyczność ostatniej woli małżeństwa, przy czym ówczesna sekretarz kałuszyńskiego urzędu odnosząc się do kształtu testamentu poinformowała, że uznała wówczas, iż skoro testament stanowił rozporządzenie wspólnym majątkiem małżeństwa, to ich ostatnia wola także jest wspólna i ma odzwierciedlenie w jednym dokumencie.
Postanowieniem z grudnia 2011 roku Sąd Rejonowy w Mińsku Mazowieckim uznał, że w tej sprawie dziedziczenie winno się odbyć na podstawie ustawy, wobec nieważności testamentu. Przesłanką takiej decyzji sądu był art. 942 kodeksu cywilnego, zgodnie z którym testament może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy.
Sąd podzielił majątek na cztery równe części między dzieci i ich zmarłą matkę, a następnie część zmarłej 5 lat po mężu kobiety podzielił po równo między trójkę rodzeństwa. Orzeczenie to uprawomocniło się wobec niezaskarżenia na początku 2012 roku.
Skarga nadzwyczajna
Z wnioskiem o wywiedzenie skargi nadzwyczajnej od postanowienia Sądu Rejonowego w Mińsku Mazowieckim zwrócił się do Prokuratora Generalnego syn beneficjentki testamentu. Po przeprowadzeniu analizy sprawy Prokurator Generalny skierował do Sądu Najwyższego skargę nadzwyczajną stawiającą zarzuty nieuszanowania ostatniej woli spadkodawców wbrew obowiązującym przepisom, w tym Konstytucji RP. W ocenie Prokuratora Generalnego w sprawie istniały przesłanki konwersji nieważnego testamentu alograficznego w ważne testamenty ustne spadkodawców. Nie dostrzegając tej okoliczności sąd naruszył art. 21 ust. 1 i art. 64 ustawy zasadniczej (prawo do własności i do dziedziczenia), a także przepisów kodeksu cywilnego regulujących kwestie dziedziczenia (art. 926 §2 w zw. z art. 952 §1 i 2).
Prymat woli spadkodawcy
Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 29 marca 2023 r. stwierdził, że skarga nadzwyczajna zasługuje na uwzględnienie. W uzasadnieniu orzeczenia podkreślił, że rdzeniem prawa dziedziczenia jest swoboda kształtowania testamentu. Dziedziczenie na podstawie ustawy winno mieć jedynie charakter subsydiarny, w sytuacjach niepodjęcia decyzji wyznaczenia kręgu spadkobierców. Generalnie jednak pierwszeństwo przyznaje się woli spadkodawcy. Zasada ta wynika z samej Konstytucji RP, przy czym to na organach państwa spoczywa obowiązek ustanowienia i zabezpieczenia odpowiednich procedur, mających na celu stwierdzenie nabycia spadku.
SN podkreślił, że w niniejszej sprawie obowiązek ochrony wszelkich praw spadkodawców nie został spełniony z powodu niezachowania poprawnej formy testamentu przez sekretarza urzędu. Nie powinno to jednak niweczyć woli spadkodawców.
Uchwała siódemkowa
Sąd Najwyższy zgodził się przy tym z Prokuratorem Generalnym, że przekształcenie nieważnego testamentu allograficznego w ważne testamenty ustne było możliwe na postawie uchwały Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z 22 marca 1971 roku. Orzeczenie to zostało wydane w składzie siedmiu sędziów i ma moc zasady prawnej.
Inne orzeczenia SN
W postanowieniu SN przytoczył także inne orzeczenia, tworzące jednolitą linię SN dotyczącą kwestii dziedziczenia. I tak np. w orzeczeniu z dnia 12 stycznia 1993 roku SN stwierdził, że błędne sporządzenie testamentu allograficznego przez funkcjonariusza państwowego może zostać uznane za szczególną okoliczność w świetle art. 952 §1 kc uzasadniającą potraktowanie oświadczenia ostatniej woli spadkodawcy jako testamentu ustnego.
Decyzją Sądu Najwyższego postanowienie Sądu Rejonowego w Mińsku Mazowieckim zostało uchylone, a sprawa została przekazana temu sądowi do ponownego rozpoznania.
źródło: www.gov.pl
W zakresie problematyki związanej z wierzytelnościami pieniężnymi zapraszam do zapoznania się z artykułami:
- Czym jest pętla zadłużenia?
- Czym są transakcje nieautoryzowane?
- Niedozwolone postanowienia umowne
- Nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym
- Krajowy Rejestr Zadłużonych – sprawdź swojego kontrahenta
- Sądowe wyjawienie majątku – sposób na niesfornych dłużników?
mec. Marek Szpak
