Co do zasady z chwilą zawarcia związku małżeńskiego pomiędzy małżonkami powstaje ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej. Czy możliwym jest, aby małżonkowie odmiennie ukształtowali panujące pomiędzy nimi stosunki majątkowe? Jak najbardziej – w grę wchodzi instytucja rozdzielności majątkowej.
Rozdzielność majątkowa pomiędzy małżonkami może zostać ustanowiona w drodze umowy małżeńskiej zawartej w formie aktu notarialnego zgodnie z art. 47 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. W uproszczeniu rozdzielność majątkowa oznacza, że każdy z małżonków ma swój własny majątek, nie występuje majątek wspólny małżeński i nie zachodzi odpowiedzialność wspólnym majątkiem małżeńskim za długi. W przypadku braku porozumienia małżonków co do ustroju majątkowego, możliwe jest powództwo o ustanowienie rozdzielności majątkowej. W myśl art. 52 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego Z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej. Zasadą jest, że rozdzielność majątkowa powstaje z dniem oznaczonym w wyroku, który ją ustanawia.
Dla wytoczenia przedmiotowego powództwa niezbędne jest wystąpienie przesłanki „ważnych powodów”. Zgodnie z orzecznictwem (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 czerwca 2004 r., sygn. III CK 126/03) za taką przyczynę uznaje się długotrwałą separację małżonków uniemożliwiającą im współdziałanie w zarządzie majątkiem wspólnym. Innymi słowy chodzi tu o sytuację, w których wspólność majątkowa nie służy zarówno dobru drugiego z małżonków, jak i dobru założonej przez nich rodziny.
Jednocześnie w wyjątkowych wypadkach sąd może ustanowić rozdzielność majątkową z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa. Mowa tu o instytucji rozdzielności majątkowej z datą wsteczną. Taki ustrój może powstać wyłącznie przez orzeczenie sądu powszechnego. Właściwym miejscowo sądem rejonowym pozostaje sąd, w którego okręgu małżonkowie mieli ostatnie wspólne miejsce zamieszkania, jeżeli choć jedno z nich w okręgu tym jeszcze stale przebywa. Opłata sądowa od pozwu wynosi 200,00 zł. W celu wykazania konieczności ustanowienia rozdzielności z datą wsteczną pożądane jest kompleksowe prowadzenie postępowania dowodowego przez stronę-małżonka wedle ogólnych reguł postępowania cywilnego, m.in. zeznania świadków, dowody ze zdjęć, dokumentów i pism, opinie biegłych specjalistów oraz przesłuchanie stron postępowania. Tytułem przykładu sytuacji, które wiążą się z rozdzielnością z datą wsteczną można wskazać na alkoholizm małżonka, opuszczenie rodziny i skrajny brak zainteresowania jej losem, uzależnienie od hazardu i w konsekwencji trwonienie wspólnego majątku, zaciąganie długów przez jednego z małżonków, które zagrażają majątkowi wspólnemu oraz dobru założonej rodziny, przy jednoczesnym ukrywaniu tych zobowiązań przed drugim małżonkiem.
Sąd w wyroku wskazuje konkretną datę ustanowienia rozdzielności majątkowej, tj. ze wskazaniem dnia, miesiąca i roku. Data ta ma kluczowe znaczenie i stanowi swoisty punkt wyjścia do spraw o podział majątku, bowiem wyłącznie te oszczędności i dobra, jakimi małżonkowie dysponowali do momentu ustanowienia rozdzielności majątkowej, będą podlegały podziałowi jako majątek wspólny. Od daty powstania rozdzielności majątkowej będzie zależało, w jakim zakresie małżonkowie powinni rozliczyć się za czynności dokonane po ustaniu wspólności majątkowej, a dotyczące majątku wchodzącego wcześniej w skład majątku wspólnego. Chodzi tu o wzajemne rozliczenia zobowiązań. W tym kontekście tak istotne są staranne ustalenia, jakie zobowiązania zostały zaciągnięte przez małżonka, bowiem przy ustanawianiu rozdzielności z datą wsteczną sąd bierze pod uwagę nie tylko interes rodziny, interes każdego z małżonków, ale też interesy ewentualnych wierzycieli.
Po więcej porad z zakresu prawa cywilnego i rodzinnego serdecznie zapraszam pod numerem telefonu 608 499 096 lub adresem mailowym biuro@kancelariaszpak.pl.
r. pr. Marek Szpak
