Możliwość rozwiązania małżeństwa stron przez rozwód bez orzekania o winie nie wymaga spełnienia żadnych szczególnych wymogów. Po spełnieniu ustawowych przesłanek właściwy sąd okręgowy może rozwiązać związek małżeński z zaniechaniem orzekania o winie. Czy to słuszne rozwiązanie?
Zgodnie z art. 56 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego Jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód. O zupełnym rozkładzie pożycia małżeńskiego można mówić w sytuacji, w której ustały wszystkie więzi łączące małżonków. W orzecznictwie oraz doktrynie przyjęło się, że chodzi tu o więź emocjonalną, fizyczną i gospodarczą. Więzi te wyrażają istnienie między małżonkami pożycia małżeńskiego. Nie bez przyczyny powszechnie nazywane są trzema filarami małżeństwa. Jeżeli więc pomiędzy małżonkami nie ma już uczucia, nie współżyją oni fizycznie oraz nie prowadzą wspólnego gospodarstwa domowego, wysoce prawdopodobnym jest orzeczenie rozwodu.
Przyjmuje się, że trwały rozkład pożycia małżeńskiego zachodzi w przypadku, kiedy więzi, o których mowa wyżej, ustały na tyle dawno, że zasadne z punktu widzenia zasad doświadczenia życiowego jest stwierdzenie o niemożliwości powrotu małżonków do wspólnego pożycia. Każdy przypadek wymaga od sądu zindywidualizowanego podejścia, bowiem pojęcia trwałości oraz zupełności mają charakter wybitnie ocenny. Sąd winien wziąć pod uwagę predyspozycje małżeńskie, staż związku, sytuację życiową stron, fakt posiadania wspólnych małoletnich dzieci, istotę rozkładu pożycia itp. Przyjmuje się, że okres sześciu miesięcy rozkładu pożycia, tj. ustania trzech filarów małżeńskich, pozwala przyjąć miano trwałego.
Jak stanowi art. 56 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego Jednakże mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. W tym zakresie przepis statuuje dwie negatywne przesłanki rozwodu. Na pierwszy plan wychodzi tu generalna zasada płynąca z regulacji prawnorodzinnych, tj. prymat dobra dziecka. Jako stan postulowany i pożądany trzeba ocenić ochronę małoletniego dziecka przed skutkami rozwodu ich rodziców. Małżonkowie mają prawną oraz duchową powinność rozdzielenia kwestii partnerstwa i ewentualnych sporów na tym tle od rodzicielstwa. W tym kontekście trzeba wskazać, że Sąd Najwyższy wskazał na następujące kryteria pozwalające stwierdzić istnienie negatywnej przesłanki rozwodu, jaką stanowi dobro wspólnych małoletnich dzieci:
1) należy rozważyć, czy rozwód nie spowoduje osłabienia więzi z dziećmi tego z małżonków, przy którym dzieci nie pozostaną, w stopniu mogącym ujemnie wpłynąć na wykonywanie jego obowiązków rodzicielskich,
2) jeżeli rozwód dotyczyć ma małżeństwa wielodzietnego, w którym obowiązek utrzymania i wychowania małoletnich dzieci w pełni wyczerpuje możliwości zarobkowe i majątkowe małżonków, to wzgląd na dobro tych dzieci może przemawiać przeciwko orzeczeniu rozwodu i otworzeniu w ten sposób ich rodzicom możliwości założenia nowej rodziny,
3) orzeczenie rozwodu doprowadzi do zaspokajania potrzeb materialnych i moralnych w mniejszym stopniu niż obecnie,
4) orzeczenie rozwodu pogłębi konflikt co do wychowywania dzieci.
Jednocześnie orzeczenie rozwodu jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego wtedy, gdy z zasadami tymi nie dałoby się pogodzić rażącej krzywdy, jakiej doznałby małżonek sprzeciwiający się orzeczeniu rozwodu albo gdy przeciw rozwodowi przemawiają poważne względy natury społeczno-wychowawczej. W wskazanej regulacji chodzi więc o skrajne przypadki, np. niepełnosprawność małżonka i niezdolność do samodzielnej egzystencji, które to powstały w trakcie trwania małżeństwa.
Pozew o rozwód składa się w sądzie, w którego okręgu małżonkowie mieli ostatnie miejsce zamieszkania, jeżeli choć jedno z nich w okręgu tym jeszcze ma miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu. Z braku takiej podstawy wyłącznie właściwy jest sąd miejsca zamieszkania strony pozwanej, a jeżeli i tej podstawy nie ma – sąd miejsca zamieszkania powoda. Chodzi tu o właściwy sąd okręgowy. Opłata sądowa od pozwu wynosi 600,00 zł.
W razie zgodnego wniosku stron w przedmiocie orzeczenia rozwodu z zaniechaniem orzekania o winie i braku małoletnich dzieci, w praktyce niejednokrotnie możliwe jest orzeczenie rozwodu już na pierwszej rozprawie. Sąd dopuszcza i przeprowadza wówczas dowód z przesłuchania stron i jeśli zajdą przesłanki pozytywne przy braku przesłanek negatywnych, może orzec rozwiązanie związku małżeńskiego. Szerszego postępowania dowodowego wymaga dowodzenie winy oraz, co do zasady, kwestie związane z rodzicielstwem, tj. władza rodzicielska, miejsce zamieszkania małoletniego, kwestia alimentów oraz ustalenie kontaktów, o czym szerzej w moim wpisie na blogu www.kancelariaszpak.pl: https://kancelariaszpak.pl/jak-egzekwowac-wykonywanie-orzeczenia-o-kontaktach-z-maloletnim/
Na koniec trzeba podkreślić, że „Trwałość małżeństwa i równouprawnienie małżonków, jest jedną z podstawowych zasad polskiego prawa rodzinnego.” – szerzej postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 20 sierpnia 2009 r. w sprawie o sygn. I ACa 410/09. W tym kontekście art. 436 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego nakazuje każdorazowo badać widoki na utrzymanie małżeństwa i daje uprawnienie sądowi skierowania stron do mediacji. Z powyższego wynika, że przesłanki rozwodu muszą zostać spełnione obiektywnie i w sposób rzeczywisty, aby możliwe było orzeczenie rozwodu. Zaniechanie orzekania o winie może się odbyć wyłącznie na zgodny wniosek strony, tzn. w przypadku, gdy żaden z małżonków nie dąży do wykazania winy drugiego w rozkładzie pożycia małżeńskiego.
Po więcej porad z zakresu prawa rodzinnego serdecznie zapraszam pod numerem telefonu 608 499 096 lub adresem mailowym biuro@kancelariaszpak.pl.
r. pr. Marek Szpak
