Powszechnie przyjmuje się, że odsetki stanowią koszt, który jest naliczany za używanie pożyczonego kapitału. Zgodnie z art. 359 § 1 Kodeksu cywilnego „Odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy to wynika z czynności prawnej albo z ustawy, z orzeczenia sądu lub z decyzji innego właściwego organu.” Czy istnieją ograniczenia w ustalaniu wysokości odsetek?
W dwóch sprawach Prokurator Generalny skierował do Sądu Najwyższego dwie skargi nadzwyczajne od nakazów zapłaty, wydanych na podstawie umów handlowych zastrzegających odsetki w wysokości 1% za każdy dzień zwłoki w spłacie świadczenia.
Astronomiczna wysokość odsetek
Pierwszy z zaskarżonych nakazów zapłaty w postępowaniu upominawczym wydał w dniu 15 maja 2002 roku Sąd Rejonowy w Szczecinie z powództwa wniesionego przez spółkę zajmującą się sprzedażą prasy. Podstawą zobowiązania była umowa dotycząca nabycia przez pozwanego w celu dalszej odsprzedaży prasy i wydawnictw jednorazowych w ramach prowadzonej przez niego działalności gospodarczej. Mocą umowy mężczyzna zobowiązany był regulować należność za dostarczoną przez spółkę prasę w terminie 2 dni od jej otrzymania, zaś przekroczenie tego terminu powodowało naliczenie odsetek w wysokości 1% za każdy dzień opóźnienia w spłacie. Sąd Rejonowy w Szczecinie uwzględnił powództwo i w wydanym orzeczeniu oprócz zapłaty należności głównej w kwocie ponad 6.000 złotych zobowiązał pozwanego do uregulowania odsetek umownych w wysokości 1% za każdy dzień opóźnienia w zapłacie, a także kosztów postępowania.
Nakaz zapłaty nie został zaskarżony i stał się prawomocny, a w 2015 roku wierzyciel zainicjował postępowanie egzekucyjne, w którym ustalono, że pomimo stosunkowo niskiej kwoty należności głównej, wysokość odsetek – na dzień 6 lutego 2023 roku wyniosła około 475.000,00 złotych.
Drugi z kwestionowanych nakazów zapłaty wydał w dniu 3 kwietnia 2001 roku Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej. Pozew w tej sprawie złożył prowadzący działalność gospodarczą mężczyzna, który nie uzyskał od swojego kontrahenta, również prowadzącego własną działalność gospodarczą należności w kwocie przekraczającej 32.000 złotych z tytułu wystawionych faktur VAT. Zgodnie z zawartym w 2000 roku porozumieniem, dłużnik uznał wierzytelność i zobowiązał się do jej spłaty w 10 równych ratach. W porozumieniu tym zastrzeżono również zapis, że w przypadku zwłoki w zapłacie którejkolwiek z rat, wierzycielowi należą się umowne odsetki w wysokości 1% dziennie za każdy dzień zwłoki.
Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej uwzględnił żądanie pozwu w całości wraz z określonymi w porozumieniu umownymi odsetkami.
Pozwany mężczyzna nie zgodził się z treścią nakazu zapłaty i wniósł zarzuty wskazując, że ustalona porozumieniem stawka oprocentowania miała wynosić 0,1%, a nie jak omyłkowo wpisano 1%. W listopadzie 2001 roku Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej zarzuty pozwanego odrzucił.
Na wniosek wierzyciela od 2005 roku komornik prowadzi postępowanie egzekucyjne. W jego toku ustalono, że na dzień 15 czerwca 2020 roku wartość odsetek przekroczyła już 2.300.000 złotych, natomiast pozwany mężczyzna zmarł w kwietniu 2021 roku.
Orzeczenia zbada Sąd Najwyższy
W skargach Prokurator Generalny zarzucił, że oba sądy wydając nakazy zapłaty błędnie uznały, że roszczenia powodów w zakresie dotyczącym wysokości żądanych odsetek były zasadne, choć z załączonych do pozwów dokumentów już na pierwszy rzut oka wynikało, że w tej części były oczywiście bezzasadne. Trudno bowiem uznać za uczciwe, właściwe i zgodne z zasadami współżycia społecznego ustalenie odsetek za opóźnienie w spłacie należności w wysokości 365% w skali roku.
W związku z powyższym, jak podkreślił skarżący, żądania powodów zgłoszone w tym aspekcie nie zasługiwały na uwzględnienie jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, gdyż zapisy umów w zakresie odsetek o charakterze lichwy, naruszały zasadę swobody umów wynikającą z art. 3531k.c. i wskazywały na oczywistą bezzasadność powództwa w tej części.
W obu przypadkach rolą sądów było rzetelne zweryfikowanie podniesionych w pozwach żądań w kontekście okoliczności faktycznych i załączonych do pozwu dokumentów i sprawiedliwe procedowanie. Zdaniem skarżącego tym wymogom Sąd Rejonowy w Szczecinie, jak i Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej nie sprostały, wydając nakazy zapłaty z rażącym naruszeniem zarówno przepisów prawa materialnego, jak i procesowego. W ten sposób oba sądy wydały nakazy zapłaty bez zbadania z urzędu potencjalnie nieuczciwego charakteru zapisów umów, z których wynikały zobowiązania z ustalonym oprocentowaniem wierzytelności na poziomie zabronionym przez prawo i w istotny sposób naruszającym równowagę kontraktową stron. Tym samym usankcjonowały wygórowane kwoty, całkowicie nieproporcjonalne do wysokości wierzytelności co było sprzeczne z poczuciem sprawiedliwości i de facto okazało się rujnujące dla pozwanych.
Wobec powyższego Prokurator Generalny w obu sprawach złożył wniosek o uchylenie zaskarżonych orzeczeń w całości i przekazanie spraw do ponownego rozpoznania, a także stosowne wnioski o wstrzymanie prowadzonych postępowań egzekucyjnych do czasu ukończenia postępowań ze skarg nadzwyczajnych – z uwagi na grożącą pozwanym niepowetowaną szkodę.
źródło: www.gov.pl
W zakresie problematyki związanej z wierzytelnościami pieniężnymi zapraszam do zapoznania się z artykułami:
- Sądowe wyjawienie majątku – sposób na niesfornych dłużników?
- Krajowy Rejestr Zadłużonych – sprawdź swojego kontrahenta
- Dla kogo tzw. wakacje kredytowe? Sejm RP uchwalił ustawę
- Nieuczciwe praktyki rynkowe względem konsumentów
- Nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym
- Zakres czynności komornika sądowego
- Kogo obciążają długi mieszkaniowe?
- „Lichwiarski” charakter umowy
mec. Marek Szpak
